OR kan ook als vakbond onderhandelen

Waar het gaat om de arbeidsvoorwaarden in de organisatie is de ondernemingsraad (OR) een belangrijke overlegpartner voor de bestuurder. Dankzij onder meer het instemmingsrecht kan de OR hier veel invloed op uitoefenen. Bij een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) is dat vaak een ander verhaal. Meestal is de OR hierbij geen partij, maar het kán wel.

Cao-onderhandelingen zijn een zaak voor werkgevers en werknemersverenigingen oftewel vakbonden. In de regel speelt de OR hierbij geen rol. Toch is de OR niet op voorhand uitgespeeld. Steeds vaker zien de vakbonden de meerwaarde van de OR en willen zij de OR betrekken bij de onderhandelingen over de arbeidsvoorwaarden. Zeker als de bond onder de werknemers minder goed vertegenwoordigd is. De vakbond kan de OR bijvoorbeeld vragen om de achterban te raadplegen en aan te schuiven bij de onderhandelingen. Zo kunnen zij meer draagvlak creëren onder de werknemers voor de overeengekomen arbeidsvoorwaarden.

OR kan zelf vakbond oprichten

De OR die als onderhandelingspartner wil aanschuiven bij de cao-besprekingen, heeft ook nog de optie om zelf een vakbond op te richten. Dat is niet eens zo’n heel ingewikkeld traject. In Nederland heeft ieder mens namelijk het ‘recht op vakvereniging’, oftewel het recht om zich te verenigen en als collectief te onderhandelen over arbeidsvoorwaarden. Het oprichten van een werknemersvereniging of vakbond kan al vanaf twee werknemers. De initiatiefnemers moeten hiervoor bij de notaris een oprichtingsakte laten opstellen en de statuten (de ‘spelregels’) vastleggen en de vereniging inschrijven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. In theorie heeft de vakbond dan volledige rechtsbevoegdheid om met de werkgever(s) te onderhandelen over de cao. Het is echter de vraag in hoeverre de stem van een (zeer) kleine vakbond meetelt in de cao-onderhandelingen, zeker als er ook grote vakbonden bij betrokken zijn.

Avv-cao geldt ook voor niet-aangesloten organisaties

Als er tussen de werkgever(s) en vakbond(en) een cao-akkoord is gesloten, moeten de onderhandelaars de cao nog aanmelden bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Pas nadat het ministerie een zogeheten kennisgeving van ontvangst heeft gestuurd, treedt de cao officieel in werking en gelden de cao-afspraken voor alle werknemers in de organisatie (ondernemings-cao) of in de organisaties die zijn aangesloten bij de cao (bedrijfstak-cao). De partijen kunnen de minister ook nog verzoeken om de cao algemeen verbindend te verklaren. Bij een algemeen verbindend verklaring (avv) geldt de cao voor alle bedrijven in de sector en moeten dus ook niet-aangesloten organisaties de cao toepassen.

Nawerking geldt niet altijd

Een cao heeft meestal een looptijd van één of twee jaar. Als er na afloop van die termijn nog geen nieuwe cao is, blijven de afspraken uit de oude cao in principe van kracht. In deze ‘nawerkingsperiode’ kunnen de werkgever en werknemers(vereniging) wel nieuwe arbeidsvoorwaarden overeenkomen, maar zodra de nieuwe cao in werking treedt, gelden weer de bepalingen in de cao. Bij een avv-cao geldt de nawerking overigens niet voor de ongebonden werkgevers. Zij hoeven de cao alleen toe te passen tijdens de avv-periode, maar in de praktijk wijken ze hier maar zelden vanaf. Ze moeten zich later tenslotte toch weer aansluiten bij de nieuwe cao en willen hun onderhandelaars ook niet voor de voeten lopen.

OR van IKEA richtte met succes eigen vakbond op

De meeste ondernemingsraden voelen er weinig voor om een vakbond op te richten, maar de OR van IKEA zette in 1992 wel die stap. En dat heeft de OR geen windeieren gelegd. Die vakbond (WIM) slaagde er in 2016 in om de cao tegen te houden, nadat een meerderheid van de vakbondsleden tegen het cao-voorstel had gestemd.