5.1 CMR-stoffen

Dit artikel is eerder verschenen als Themadossier Arbo Rendement

Publicatiedatum: mei 2022

effecten

Carcinogene, mutagene en reprotoxische (CMR)stoffen zijn een sluipend gevaar, want de effecten van blootstelling aan deze stoffen treden vaak pas veel later op.

5.1.1 Carcinogene stoffen

mechanisme

risicowaarde

Carcinogene stoffen zijn stoffen die kanker kunnen veroorzaken of de kans op kanker vergroten. Stoffen kunnen via verschillende mechanismen kanker veroorzaken in het lichaam of de vorming ervan bevorderen. Eén daarvan is directe verandering van het DNA; de genotoxische stoffen. Het is niet mogelijk om een veilige drempelwaarde voor het gebruik van de stof vast te stellen, omdat ieder molecuul van de stof kanker kan veroorzaken. De blootstellingsgrenswaarden van genotoxische stoffen worden daarom risicowaarden genoemd. Dat betekent dat geaccepteerd wordt dat bij blootstelling aan die concentratie één op de 10.000 werknemers extra overlijdt aan kanker, veroorzaakt door deze stof.

Benzo(a)pyreen is een voorbeeld van een genotoxische stof. Deze stof valt in de groep van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s, een bestanddeel van teer).

Bevorderen

DNA

Stoffen die wel kankerverwekkend zijn, maar niet vallen onder de genotoxische stoffen, zijn stoffen die de vorming van kanker in verschillende fasen van het proces bevorderen zonder het DNA te beschadigen. Voor deze stoffen is een drempelwaarde mogelijk, omdat effecten pas optreden bij een bepaald blootstellingsniveau. Voorbeelden van stoffen waarbij een drempelwaarde wel mogelijk is, zijn kwarts (bouwstof) en bepaalde zware metalen.

Etiket van CMR-stof

signaalwoord

erfelijk materiaal

Op het etiket van een CMR-stof moet altijd het pictogram GHS08 staan in combinatie met de H-zin van de bijbehorende gevarenklasse. Daarnaast moet het etiket ook het signaalwoord ‘gevaar’ óf ‘waarschuwing’ vermelden. Dat is afhankelijk van de gevarencategorie (1A, 1B of 2).

CMR-stoffen met categorie 1A of 1B hebben de gevarencodes H340, H350 of H360. De stoffen zijn bewezen kankerverwekkend; het verschil tussen 1A of 1B heeft te maken met de mate van bewijs. Ze krijgen het signaalwoord ‘gevaar’.
Voor categorie 2 worden de gevarencodes H341, H351 en H361 gebruikt, omdat deze stoffen verdacht zijn. Er bestaat een mogelijk risico op kanker. Zij worden voorzien van het signaalwoord ‘waarschuwing’.

5.1.2 Mutagene stoffen

mutatie

neopreen

Mutagene stoffen kunnen het erfelijk materiaal beschadigen en in combinatie met andere stoffen kunnen ze kanker veroorzaken. Deze stoffen kunnen een mutatie in de geslachtscellen veroorzaken. Een mutatie is een blijvende verandering in de hoeveelheid of de structuur van genetisch materiaal in een cel. Meestal leidt dat tot de dood van een cel, maar als de verandering optreedt in een geslachtscel en de cel blijft leven, kan dit leiden tot een erfelijke afwijking bij nog niet geboren kinderen. Een voorbeeld is 1,3-butadieen. Dat wordt gebruikt voor de productie van synthetisch rubber en is de grondstof van neopreen – een rubbersoort waar chemisch bestendige handschoenen van worden gemaakt. Deze stof staat zowel op de lijst van kankerverwekkende stoffen als op de lijst van mutagene stoffen.

5.1.3 Reprotoxische stoffen

vruchtbaarheid

Reprotoxische stoffen zijn voor de voortplanting giftige stoffen. Er zijn twee verschillende effecten: invloed op de vruchtbaarheid (tijdelijk of blijvend) bij mannen en vrouwen en op het ongeboren kind. Organische oplosmiddelen die gebruikt worden door drukkers, tapijtleggers en schilders (zoals tolueen en xyleen) zijn een voorbeeld van reprotoxische stoffen. Deze stoffen blijken vooral bij mannen een effect te hebben, zo bleek uit onderzoek van de Wageningen Universiteit. Ook van alcohol en roken is bekend dat ze het ongeboren kind kunnen beschadigen, waarbij het effect het grootst is in de eerste weken na de bevruchting.

Er zijn stoffen die schadelijk zijn voor het pasgeboren kind via de borstvoeding. Dit zijn vooral stoffen die zich ophopen in het vet van de moedermelk.

zwangerschap

Stoffen die giftig zijn voor de voortplanting zijn onder andere lood en bepaalde bestrijdingsmiddelen, geneesmiddelen, hormonen, weekmakers, lijmen, lakken en oplosmiddelen. U vindt meer informatie over gevaarlijke stoffen tijdens de zwangerschap op rivm.nl, bij het onderwerp ‘zwangerschap en werk’ en vervolgens ‘informatiemateriaal’.

SZW-lijst

Staatscourant

Het ministerie van SZW publiceert twee keer per jaar de SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen, mutagene stoffen en voor de voortplanting giftige stoffen in de Staatscourant. Het Arbobesluit (artikel 4.11) verwijst naar dit soort stoffen en de lijst maakt duidelijker om welke stoffen en processen het precies gaat. Deze lijst is niet limitatief.

5.1.4 Aanvullende registratieplicht CMR-stoffen

reden

vervangen

De werkgever is verplicht om voor iedere CMR-stof extra gegevens bij te houden in een aanvullende registratie van CMR-stoffen (artikel 4.2a en 4.13 van het Arbobesluit). Deze extra gegevens zijn:

de reden waarom het gebruik van een kankerverwekkende stof of het toepassen van een kankerverwekkend proces strikt noodzakelijk is voor de werkuitvoering en waarom vervanging technisch niet uitvoerbaar is;
de gebruikte of vervaardigde hoeveelheid van de kankerverwekkende of mutagene stof (per jaar );
het soort werk dat met de kankerverwekkende of mutagene stof wordt uitgevoerd;
het aantal werknemers dat aan een kankerverwekkende of mutagene stof of een kankerverwekkend proces moet of kan worden blootgesteld;
de preventieve maatregelen om de blootstelling te voorkomen of te minimaliseren;
de persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) die werknemers gebruiken;
de gevallen waarin kankerverwekkende of mutagene stoffen of kankerverwekkende processen worden vervangen door stoffen of processen waardoor de werknemers minder of geen gevaar lopen;
het bijhouden van een lijst van werknemers die (kunnen) worden blootgesteld aan deze stoffen en de hoeveelheid blootstelling die er is geweest;
de mogelijkheid tot inzage in en afschrift van de lijst voor iedere werknemer, waarbij het gaat om de gegevens die over de werknemer zijn opgenomen.

Organisaties vergeten deze registratieplicht wel eens, terwijl het wel belangrijk is om dit te doen. Ook de Arbeidsinspectie controleert hier streng op.

U bent hier